www.eprace.edu.pl » rola-senatu » Rys historyczny instytucji » Rozwój polskiego parlamentaryzmu w II Rzeczpospolitej

Rozwój polskiego parlamentaryzmu w II Rzeczpospolitej

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, rozpoczęto przygotowania do zwołania polskiego Sejmu. W świadomości Polaków było przekonanie, że przywrócenie sejmu będzie gwarancją niepodległości i suwerenności Państwa Polskiego. Już po trzech miesiącach od odzyskania niepodległości wybrano parlament, utworzono rząd i powiększano armię. W dniu 10 lutego 1919 roku rozpoczęły się obrady Sejmu Ustawodawczego, który to uchwalił małą Konstytucję.28 Zawierała ona tymczasowe przepisy oraz zasady ustrojowe państwa polskiego. Sejm ten składał się tylko z izby poselskiej. W dyskusji nad ustrojem Polski rozważano różne systemy parlamentarne, od sejmu jednoizbowego, dwuizbowego o ograniczonej roli senatu, do szerokich uprawnień izby wyższej. Ostatecznie Konstytucja uchwalona 17 marca 1921 r. wprowadziła system dwuizbowy.29

Konstytucja państwa polskiego, w literaturze zwana marcowa, wprowadziła model państwa prawnego opartych na demokratycznych i liberalnych zasadach ustrojowych.30 Parlament podzielono na dwie izby: Sejm i Senat. Dawniej sejm obejmował Izbę Poselską i Senat. Kadencja członków Sejmu w liczbie 444 posłów i Senatu w liczbie 111 senatorów trwała 5 lat. Zostali oni wybierani w pięcioprzymiotnikowych wyborach. Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu miały osoby, które ukończyły 21 lat, a wyborach do Senatu 30 lat. Uprawnienia do głosowania nie mieli wojskowi pozostający w służbie czynnej. Bierne prawo wyborcze posiadały osoby ukończone 25 lat do Sejmu i 40 lat do Senatu, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej.31

W szerokim zakresie wprowadzono zasadę incompatibilitas32. Posłowie i senatorowie posiadali immunitet parlamentarny, który to zwalniał ich z odpowiedzialności karnej z tytułu sprawowania mandatu. W związku z tym wymagano zgody Sejmu bądź Senatu do pociągnięcia odpowiedzialności karnej przed sądem. Obok norm konstytucyjnych, organizację i tryb postępowania izb określały regulaminy. W obu izbach przyjęto sesyjny tryb prac parlamentarnych. Większość ustaw podejmowano zwykła większością głosów przy obecności 1/3 ustawowej liczby parlamentarzystów( tzw. quorum). Dla uchwał od najważniejszej randze, wymagano kwalifikowanej większości głosów przy jednoczesnym podniesieniu quorum.Obie połączone izby( Zgromadzenie Narodowe) posiadały uprawnienia elekcyjne do wyboru Prezydenta RP.33

Wybory do sejmu przeprowadzono 5 listopada 1922 roku, na podstawie ordynacji z 28 lipca 1922 r., wybierano 444 posłów. Wybory te wygrał prawicowy Blok Chrześcijańskiej Jedności Narodowej (Chjena) uzyskując 28, 8% głosów i 169 mandatów. Wybory do senatu przeprowadzono 11 listopada, wybierano 111 senatorów, frekwencja wynosiła 62,44%. Chjena uzyskała 39,1% głosów tj. 48 mandatów, Blok Mniejszości Narodowych 16,5% i 22 mandaty, PSL Piast 13,1% głosów i 17 mandatów, PSL Wyzwolenie 9,5% głosów i 4 mandaty, Polska Partia Socjalistyczna 8,4% i 7 mandatów, Syjoniści 3,2% i 4 mandaty, Narodowa Partia Robotnicza 5,3% i 3 mandaty.34

Marszałkiem senatu został Wojciech Trąbczyński. 9 grudnia zwołano wspólnie posiedzenie obu izb pod szyldem Zgromadzenia Narodowego w celu wyboru prezydenta RP. Po burzliwych dyskusjach, przy sprzeciwie prawicy, powołano na urząd Gabriela Narutowicza. Zaprzysiężenia dokonano 14 grudnia 1922 r. a już 16 grudnia w wyniku powstałego napięcia dokonano skutecznego zamachu na prezydenta. Warto podkreślić, że prawica dokonała skutecznej nagonki na prezydenta. Fakt ten potwierdza to, iż, modlono się nie za zamordowaną głowę państwa wybraną zgodnie z obowiązującą konstytucją, lecz że, księża namawiali do modłów za oprawce, którym był historyk sztuki, Eugeniusz Niewiadomski. Ponownego wyboru dokonano 20 grudnia i powołano na urząd Stanisława Wojciechowskiego35

W wyniku rozdrobnienia politycznego partii i potrzeby chodzenia na kompromisy przy podejmowaniu uchwał, parlament nie działał w sposób należyty. Wzrastało niezadowolenie społeczne, co wykorzystali zwolennicy Piłsudskiego( zwani Sanacją) i na czele z marszałkiem dokonano w dniach 12-15 maja, 1926 roku zamach stanu. W wyniku, którego prezydent Wojciechowski ustąpił z urzędu a rząd złożył dymisję. Zgromadzenie Narodowe na nowego przywódcę wybrało Józefa Piłsudskiego, ten urzędu nie przyjął, uznał ten akt za przyzwolenie do dokonanego zamachu. Ostatecznie na urząd prezydenta powołano Ignacego Mościckiego, który to okazał się być ostatnim prezydentem II Rzeczypospolitej Polskiej.

Z inicjatywy rządu, ale pod naciskiem Piłsudskiego, w dniu 2 sierpnia 1926 r. dokonano zmiany w konstytucji z 1921 i uchwalono tzw. Nowelę sierpniowa. Na mocy tego aktu prezydent uzyskał szereg uprawnień, m.in. mógł rozwiązać parlament przed upływem jego kadencji, został uprawniony do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Utrzymano zakaz pobierania przez parlamentarzystów korzyści majątkowych z tytułu wykonywanego urzędu z tym, że stwierdzenie takiego faktu oznaczało utratę mandatu. Nowela sierpniowa rozszerzała uprawnienia prezydenta kosztem parlamentu. Stanowienie prawa stawało się udziałem rządu pozostającego w konflikcie z parlamentem.36

Przed wyborami parlamentarnymi w 1928 r. powstała partia stworzona oparta na osobie i autorytecie Józefa Piłsudskiego- Bezpartyjny Blok współpracy z Rządem (BBWR). BBWR nie uzyskał większości w parlamencie i konflikty rządu z parlamentem nasiliły się. Kluby Centrum i Lewicy zawiązały porozumienie zwane Centrolewem. W wyniku znacznego poparcia przez opinie publiczna Centrolewu, Prezydent w dniu 30 sierpnia 1930 r. rozwiązał parlament. Przywódców opozycji aresztowano i w takich warunkach rozpisano nowe wybory, w których to BBWR uzyskał większość nie uzyskując jednak 2/3 głosów w sejmie potrzebnej do zmiany konstytucji, zdobył ja tylko w senacie. Parlament obradował coraz rzadziej w wyniku nagonki i osłabienia opozycji, a rozszerzano zakres uprawnień prezydenta.37

Jednym z celów obozu pomajowego, było wprowadzenie nowej konstytucji, w której priorytet miało być państwo a nie społeczeństwo. Nie dysponując kwalifikowaną większością głosów, rząd przeprowadził uchwalenie nowej konstytucji w 1934 r. Łamiąc prawa obowiązującego prawa, po rozpatrzeniu i przyjęcia projektu przez senat i ponownie przez sejm, prezydent Mościcki w dniu 23 kwietnia 1935r. podpisał nową konstytucję. Zgodnie z konstytucją, prezydent za swoje czyny był odpowiedzialny jedynie przed Bogiem i historią. Miał prawo do zerwania parlamentu, prawo veta, wydawania dekretów oraz szczególne uprawnienia związane ze zmianą konstytucji. Rząd odpowiedzialny był przed prezydentem natomiast minimalizowało to jego zależność od sejmu i senatu. Ograniczono immunitety parlamentarne. Uchwalono niedemokratyczną ordynacje do obu izb. Czynne prawo wyborcze do sejmu podniesiono do 24 lat, bierne do 30. Liczbę posłów zmniejszono do 208, a senatorów do 96. Jedna trzecią tj. 32 senatorów powoływał prezydent, pozostali pochodzili z wyborów. Ale wyborów tych dokonywały tylko obywatele z wykształceniem wyższym, posiadające wysokie odznaczenia państwowe bądź pełniący określone funkcje w instytucjach samorządowych lub niektórych organizacjach społecznych. Wybory do izby wyższej były dwustopniowe. Wyborcy głosowali na delegatów a ci na kandydatów przedstawionych przez odpowiednie komisje rządowe. Zniesiono do obu izb zasadę proporcjonalnego podziału mandatów. Podporządkowanemu przez prezydenta senatowi zwiększono kompetencje. Marszałkiem senaty został były premier i bliski współpracownik Piłsudskiego- Aleksander Prystor. 38

W przeprowadzonych wyborach do IV kadencji obu izb, według oficjalnych danych wzięła udział mniej niż połowa uprawnionych do głosowania, zapewne za sprawą zbojkotowania tych wyborów przez opozycję. W skład sejmu i senatu weszły prawie wszystkie osoby związane z obozem sanacyjnym. Obóz ten po śmierci Józefa Piłsudskiego 12 maja 1935 r. częściowo się rozdzielił pod przewodnictwo marszałka Edwarda Rydza - Śmigłego i prezesa rozwiązanego w 1935r. BBWR, pułkownika Walerego Sławka.39

Parlament ten przy sprzeciwie społeczeństwa nie mógł się długo utrzymać, opozycja działała poza parlamentem. W połowie 1938 r. prezydent rozpisał przedterminowe wybory. W wyniku narastających obaw, co do bezpieczeństwa i zagrożenia ze strony Niemiec, społeczeństwo skupiło się wokół Naczelnego Wodza i prezydenta, co dało znaczący sukces w wyborach. Na 208 posłów, 170 utworzyło Klub Parlamentarny OZN (Obóz Zjednoczenia Narodowego), a na 96 senatorów, Koło to w senacie liczyło 67 członków. Marszałkami obu izb zostały osoby związane z rządem, w sejmie Wacław Makowski a w senacie pułkownik Bogusław Miedziński.40

W dniu 2 września 1939 r. sejm i senat zebrały się na nadzwyczajnej sesji w celu ustalenia stanu wojny. Ustalono, że parlament w pomniejszonym składzie, będzie się zbierał w czasie wojny, do czego nie doszło. Zmieniono ordynację, pozwalając na łączenie czynnej służby wojskowej z wykonywanym mandatem. Było to ostatnie posiedzenie Sejmu i Senatu II Rzeczpospolitej.41



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.