Pojawienie się na polskiej scenie politycznej instytucji Senatu
W 1 połowie XIV wieku państwo polskie znajdowało się w trudnej sytuacji, gdyż wychodziło z kryzysu, jakim było rozbicie dzielnicowe i było w trakcie łączenia rozbitych ziem, brakowało wspólnego prawa i jednolitego sposobu zarządzania. Kazimierz Wielki, aby umocnić swą władzą utworzył Rade Królewską, która była zwoływana i działała pod przewodnictwem króla. W jej skład weszli dostojnicy świeccy i duchowi z całego kraju.1
Po śmierci Kazimierza Wielkiego, ostatniego z Piastów, dostojnicy należący do Rady Królewskiej odegrali ogromną rolę w utrzymaniu władzy w państwie. Uczestniczyli w rządach następców: Ludwika Węgierskiego i Jadwigi, oni zaprosili na tron Władysława Jagiełłę. Od tej pory następca tronu z rodziny Jagiellonów musiał być zaakceptowany przez Radę Królewską. Nieraz nawet decydowała ona o jego wyborze. Uznaje się, że Senat wykształcił się w II połowie XV wieku. Wtedy, gdy posłowie, którzy zaczęli odgrywać coraz to większą rolę, wyodrębnili się w osobną grupę. Tym samym zarysował się podział na izbę senatorską, panów rady i izbę poselską. Jan Długosz, ówczesny historyk, wyraźnie zaznaczył wyodrębnienie się izb: „Tak, że przedniejsi zajmowali jedno pomieszczenie, szlachta z mniejszymi baronami inne, obie strony zaś podjęły zgodne uchwały”. Za ostatecznie wykreowanie się Sejmu uznaje się rok 1493, wtedy to szlachta poczyniła zdecydowany krok w kierunku podkreślenia Sejmu ogólnopaństwowego. A mianowicie na sejmikach w Małopolsce i Wielkopolsce nie podjęto żadnych ustaw, tylko wysłano posłów na sejm walny. Można stwierdzić, że w 1493 roku stoimy przed sejmem złożonym z trzech czynników: Króla, Senatu i Izby Poselskiej. Być może sejmy o podobnym składzie działały już wcześniej, lecz spośród dostępnych źródeł nie można tego w dostateczny sposób udowodnić. 2
W skład Senatu w końcu XV wieku wchodziło 2 arcybiskupów, 6 biskupów, 13 wojewodów, 55 kasztelanów, 5 ministrów(marszałek koronny, kanclerz, podkanclerzy, podskarbi koronny i marszałek nadworny). Łącznie Senat liczył 81 osób. Liczba posłów była znacznie mniejsza i liczyła 40 osób, lecz z czasem uległa powiększeniu. Co prawda skład izby senatorskiej w całości pochodził z wyboru króla a izba poselska z wyborów, to i tak przyjęło się, że społeczeństwo reprezentuje szlachta i to ona w znacznej mierze reprezentowała ten urząd. 3
W 1501 r. magnaci wymusili na Aleksandrze Jagiellończyku tzw. przywilej mielnicki, oddawał on pełnię władzy nad państwem w ręce Senatu, czyniąc z króla jedynie przewodniczącego tej instytucji. Niewątpliwie ważnym krokiem na drodze rozwoju polskiego parlamentaryzmu była uchwała, której zasadnicza treść brzmi:, „ponieważ prawa ogólne i ustawy publiczne dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, przeto na tym walnym sejmie radomskim wraz ze wszystkimi Królestwa naszego prałatami, radami i posłami ziemskimi za słuszne uznaliśmy jakoż postanowiliśmy, Iz odtąd na potomne czasy nic nowego (nihil novi) stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było ujmą i ku ciążeniu Rzeczypospolitej oraz ze szkodą i krzywdą czyjąkolwiek, tudzież zmierzało ku zmianie prawa pospolitego i wolności publicznej.”4
Znaczenie tego aktu określanego mianem konstytucji Nihil Novi, było ogromne, zgodnie z jej treścią nie szlachta, ale wysłani przez nią posłowie mieli stanowić prawa razem z Senatem. Wyraźnie stwierdzono, że Senat ma te same prawa, co Izba Poselska, nie większe ani nie mniejsze. Konstytucja Nihil Novi doprowadziła do w pełni ukształtowania się Sejmu, składającego się z trzech stanów: króla, Senatu i Izby Poselskiej.5
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.